Acne, ook wel jeugdpuistjes genoemd, is een aandoening van de talgkliertjes in de huid van het gezicht, de rug, de schouders en de borst. De talgkliertjes bevinden zich in de haarzakjes en produceren talg (een soort vet) waarmee de huid zichzelf beschermt. Acne komt vooral voor tussen de leeftijd van 15 en 25 jaar. Onder invloed van geslachtshormonen neemt de productie van talg toe en wordt de samenstelling ervan dikker. Als er te veel talg wordt afgescheiden, kan de talg zich ophopen en kan de uitvoergang van de talgklier (de porie) verstopt raken. Deze talgophopingen worden mee-eters of comedonen genoemd. Er zijn oppervlakkige mee-eters (zwarte comedonen) en meer onderhuids gelegen mee-eters (witte comedonen).
Daarnaast bevinden zich in de talgklieren allerlei bacteriën, die zich snel kunnen vermenigvuldigen en de talg kunnen omzetten in vetzuren. Als de talg zich blijft ophopen en het kliertje openscheurt, komen deze vetzuren in de aangrenzende huid terecht en veroorzaken een ontsteking. Hierdoor ontstaan puistjes. De invloed van geslachtshormonen komt ook tot uiting doordat acne vlak voor de menstruatie of tijdens de zwangerschap kan verergeren. Behalve geslachtshormonen (waaronder de pil!) kunnen ook andere geneesmiddelen aanleiding geven tot het ontstaan of verergeren van acne. De bekendste zijn corticosteroïden (prednison) en anti-epileptica (tegen vallende ziekte).
Acne kan ook ontstaan door uitwendige factoren. Meestal gaat het om contact met stoffen die een verstopping van de talgklieren veroorzaken, zoals bepaalde cosmetica. Verder kunt u denken aan teer en aan olie- of chloorhoudende producten in bepaalde beroepen en industrieën. Daarnaast kunnen mechanische factoren (druk en wrijven) een bestaande acne verergeren. Voorbeelden hiervan zijn acne onder de kinband van een helm en op het voorhoofd onder een voorhoofdsband.
Wat zijn de verschijnselen?
Acne wordt gekenmerkt door het voorkomen van mee-eters, rode pukkels (papels) en puistjes (pustels). Betreft het een hevige ontsteking, dan ontstaan onderhuidse ontstekingen die na genezing lelijke littekens kunnen achterlaten. Het uitknijpen van puistjes of krabben werkt het ontstaan van ontstekingen in de hand.
Een ernstige vorm van acne is acne conglobata, die voornamelijk bij mannen voorkomt en vaak tot lang na het 20e jaar blijft bestaan. De ontstekingen verlopen veel heviger dan bij de gewone acne, de acne vulgaris. De schouders, de rug en de borst zijn over het algemeen ernstiger aangedaan dan het gezicht. Kenmerkend zijn de grote onderhuidse knobbels en abcessen (met pus gevulde holten), die uiteindelijk genezen met achterlating van ontsierende littekens. Een andere variant is acne ectopica. Bij deze vorm zit de acne in de liezen en de oksels en raken ook de daar aanwezige zweetklieren ontstoken, waarvan men veel last kan hebben. Acne duurt meestal enkele jaren, maar gaat over het algemeen in de loop van de puberteit over.
Hoe ziet de acne behandeling eruit?
Acne kan niet echt worden genezen. Dat heeft te maken met de gevoeligheid van de talgkieren voor hormonen. Wel kan de aandoening met allerlei middelen worden onderdrukt, totdat uiteindelijk genezing optreedt. Een standaardbehandeling voor acne bestaat dan ook niet. Wanneer het voornamelijk om ontstekingsverschijnselen gaat, is de behandeling anders dan wanneer zich vooral mee-eters voordoen. De ernst van de aandoening, de klachten, maar ook de leeftijd en het geslacht bepalen welk anti-acnemiddel de voorkeur heeft. Omdat ook niet duidelijk is hoe men op de behandeling zal reageren en het enige tijd kan duren voordat een middel ‘aanslaat’, is acne een aandoening die maatwerk vereist.
Wel is er een soort vaste volgorde, waarbij wordt begonnen met eenvoudige lokale middelen, zoals benzoylperoxide dat de talgklierproductie tegengaat en ook de ontstekings-reactie onderdrukt doordat het de groei van bacteriën remt. Behalve dat het de huid kan irriteren, kan benzoylperoxide soms leiden tot overgevoeligheid. Een alternatief is salicyl-zuur of vitamine-A-zuur. Deze stoffen maken de samenhang tussen de hoorncellen minder hecht. Ze worden als eerste keus beschouwd bij acne die voornamelijk bestaat uit mee-eters. Ook bij deze stoffen treedt nogal eens irritatie op, vooral in het begin van de behandeling. Daar moet je als het ware even doorheen. Zo nodig wordt de sterkte aangepast. Vitamine-A-zuur-crème kan ook worden afgewisseld met benzoylperoxide-gel, bijvoorbeeld benzoylperoxide ’s morgens en vitamine-A-zuur ’s avonds.
Wanneer deze middelen onvoldoende effect hebben, worden meestal antibiotica voorgeschreven. Die kunnen in een crème of lotion worden toegepast of in de vorm van een pil-lenkuur. Antibiotica gaan wel de puistjes, maar niet de mee-eters tegen. Er zijn anticonceptiepillen op de markt die ook goed werken tegen acne, bijvoorbeeld Diane-35. Deze minipil moet wel heel trouw worden geslikt. Wat u moet weten, is dat de anticonceptieve werking van ‘de pil’ kan verminderen door het gelijktijdig gebruik van orale antibiotica, bijvoorbeeld tetracycline. Gedurende die tijd zullen daarom extra anticonceptieve maatregelen moeten worden genomen. Acne littekens zijn zeer goed te vervagen door gebruik te maken van een dermaroller.
Als alle bovengenoemde maatregelen tekortschieten, is er nog één alternatief. Dat is behandeling met isotretinoïne-capsules (Roaccutane). Dit middel wordt echter alleen gebruikt bij uiterst hardnekkige en ernstige vormen van acne. Een groot bezwaar van isotretinoïne is dat vrouwen die zwanger zijn of proberen zwanger te worden, dit middel absoluut niet mogen gebruiken. Het kan tot ernstige aangeboren afwijkingen bij het kind leiden. Daarom zal altijd eerst een zwangerschapstest worden uitgevoerd. Roaccutane heeft ook nog andere bijwerkingen, zoals droge lippen, droge ogen en neus, huidschilfering, stijging van het vetgehalte in het bloed en lichte leverstoornissen. De werking is vaak echter zo goed dat velen dit ervoor overhebben.
Wat kunt u zelf doen?
Laat de huid zo veel mogelijk met rust. Uitknijpen van puistjes en mee-eters geeft meer kans op infecties, waardoor littekens kunnen ontstaan. Open comedonen kunnen voorzichtig met een comedonen-quetscher worden uitgedrukt, bij voorkeur door een huidtherapeut, want de comedonen kunnen hierdoor ontstoken raken. De ultraviolette stralen in zonlicht hebben over het algemeen een gunstige invloed op acne. In de zomer zijn jeugdpuistjes daarom meestal minder actief dan in de winter. Het effect van bruiningsapparaten is in het algemeen gering; ze worden vaak wel als prettig ervaren.
Het is nooit bewezen dat bepaalde voedingsmiddelen, zoals chocolade, varkensvlees of patat, acne kunnen verergeren. Ook het tegendeel – dat deze middelen geen effect hebben – is niet aangetoond. Dieetmaatregelen worden dan ook niet aangeraden, maar worden zinvol geacht voor iedereen die denkt dat de acne hierop reageert. Evenmin is er enig verband met vitaminegebrek, slechte hygiëne, overmatige transpiratie, seks of stress. Probeer stoffen die in contact met de huid acne kunnen verergeren – zoals teer, minerale oliën en vetten, cosmetica – en corticosteroïden zo veel mogelijk te vermijden.